Sąd Najwyższy (dalej jako: SN) w wyroku z 8 marca 2018 roku o sygn. akt II CSK 325/17 wskazał, że wynagrodzenie ryczałtowe z umowy o dzieło jest związane z obciążeniem wykonawcy ryzykiem nieprzewidzianego wzrostu rozmiaru prac lub kosztów oraz że ryzyko nieuwzględnienia wszystkich prac wymaganych do zrealizowania przedmiotu zamówienia w całości spoczywa na wykonawcy. SN wyjaśnił także, że pojęcie „rażącej straty”, o którym mowa w art. 632 § 2 Kodeksu cywilnego (dalej jako: K.c.), odnosi się do straty niweczącej kalkulację poczynioną przez wykonawcę przy uwzględnieniu zwykłego ryzyka kontraktowego. Nie musi to być strata zagrażająca kondycji finansowej wykonawcy albo grożąca mu upadłością. Strata związana jest z konkretnym stosunkiem prawnym oraz uwzględnia kryteria obiektywne i subiektywne odnoszące się do rozmiarów działalności wykonawcy.
W przedmiotowej sprawie pozwany w związku z realizowanym generalnym wykonawstwem inwestycji polegającej na budowie centrum logistycznego złożył powodowi ofertę na wykonanie robót ziemnych i drogowych. W zamian za wykonanie ww. prac pozwany zaproponował powodowi wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 7.400.000,00 zł.
Strony przeprowadziły negocjacje, z których został sporządzony szczegółowy protokół precyzujący przedmiot robót powierzonych powodowi, jak również istotne postanowienia stosunku umownego. Negocjacje doprowadziły do podpisania zlecenia, na podstawie którego powód zobowiązał się do kompletnego wykonania robót ziemnych i drogowych w ramach inwestycji w zamian za kwotę 7.070.000,00 zł netto tytułem wynagrodzenia ryczałtowego.
W toku realizacji umowy została ona trzykrotnie aneksowana z uwagi na poszerzenie przedmiotu robót oraz podwyższenie wynagrodzenia do kwoty 7.400.000,00 zł netto.
Z uwagi na konieczność wykonania robót związanych ze stabilizacją gruntu przy użyciu specjalistycznych maszyn, powód zawarł umowę z podwykonawcą, który zobowiązał się do wykonania prac polegających na rozsypaniu spoiwa i wymieszaniu gruntu zestawem typu Stehr a także zakupił mieszankę gruntową.
Sąd II instancji uznał, że powoda z pozwanym łączyła umowa o roboty budowlane za realizację, której ustalono wynagrodzenie ryczałtowe a także, iż nie dało się przewidzieć konieczności wykonania prac nieobjętych umową, za które powód domagał się zapłaty kwoty 3.788.535,61 zł. Według Sądu II instancji wartość robót dodatkowych stanowiła dla pozwanego korzyść majątkową i podlegała zwrotowi na podstawie art. 405 K.c.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu II instancji złożyły obie strony – powód zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo, podnosząc zarzut naruszenia art. 405 K.c. i żądał uchylenia wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji, natomiast pozwany zarzucił naruszenie m.in. art. 65 § 1 i 2 K.c. i żądał uchylenia orzeczenia w zaskarżonej części i oddalenia apelacji bądź przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji.
SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu wyroku SN wskazał, iż Sąd II instancji nie odniósł się do treści postanowień, które dotyczyły przedmiotu umowy, a takie zaniechanie stanowiło pominięcie celu umowy zawartej przez strony.
SN zauważył, iż wykładnia postanowień umowy i protokołu z negocjacji stanowiącego integralną część umowy pozwala na przyjęcie, że prace związane ze stabilizacją gruntu zostały wykonane w ramach umowy oraz nie daje podstaw do żądania zapłaty za ich wykonanie w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
W dalszej części uzasadnienia SN wskazał, że charakter wynagrodzenia ryczałtowego prowadzi do obciążenia wykonawcy ryzykiem nieprzewidzianego wzrostu rozmiaru prac oraz kosztów i to na nim spoczywa także ryzyko nieuwzględnienia wszystkich prac wymaganych dla realizacji przedmiotu zamówienia zgodnie z opisem dokonanym przez zamawiającego.
Zdaniem SN, należycie zgromadzony materiał dowodowy mógłby doprowadzić do ujawnienia okoliczności przemawiających za tym, iż zaszły przesłanki warunkujące zastosowanie art. 632 § 2 K.c., zgodnie z którym jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.
Taką przesłanką mogłoby być odkrycie w trakcie robót znacząco odmiennych warunków geologiczno-gruntowych, które skutkowałyby koniecznością wykonania robót dodatkowych. Byłoby to zdarzenie nadzwyczajne i nieprzewidywalne.
W wyroku z 8 marca 2018 roku SN nie podzielił wykładni art. 632 § 2 K.c. dokonanej przez sądy obu instancji, które wskazały że nadzwyczajną zmianę stosunków stanowią zdarzenia powszechne lub trwałe, tj. oddziałujące na sytuację wielu podmiotów lub występujące na znacznym obszarze. SN wyraził stanowisko, że art. 632 § 2 K.c. zawiera w zasadzie wszystkie przypadki wykraczające poza zakres zwykłego ryzyka umownego.